10 faktów na temat bólu pleców

Firkowska M¹, Malak B^{1, 2}

¹ Gabinety Specjalistyczne, Instytut Sportu i Nauki w Poznaniu
² Zakład Fizjologii i Biochemii, Katedra Dietetyki, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu

Ból dolnej części pleców (LBP; ang. Low Back Pain) jest jedną z najczęstszych dolegliwości ograniczających pełną aktywność fizyczną, zawodową i towarzyską. Ból ten jest często kojarzony z kosztownym, nieefektywnym i bolesnym leczeniem. Błędne przekonania na temat LBP związane są z dolegliwościami bólowymi, niepełnosprawnością, absencją zawodową, nadużywaniem leków i bezradnością służby zdrowia, która od lat mierzy się bezskutecznie z tym problemem. Są one rozpowszechnione zarówno wśród osób, których ten problem dotyka, jak i osób bez symptomów bólowych. Zdarza się, że media, grupy zawodowe oraz pracownicy medyczni te błędne przekonania wzmacniają (Main i in., 2010).

Błędne przekonania panujące w społeczeństwie często prowadzą do niewłaściwych zachowań, takich jak unikanie aktywności fizycznej, celowe ograniczenie ruchu kręgosłupa w czynnościach dnia codziennego (wolicjonalne ograniczenie zginania, np. schylania się, by zasznurować buty), nadużywanie leków przeciwbólowych, a w niektórych przypadkach do podjęcia decyzji o leczeniu operacyjnym. W odpowiedzi na najpowszechniej pojawiające się błędne przekonania, O’Sullivan wraz ze współpracownikami opracował listę 10 faktów opartych o doniesienia naukowe, negujące panujące mity społeczne, które autorzy niniejszego artykułu uzupełnili o dodatkowe potwierdzenia, informacje i komentarz.

1. Ból dolnej części pleców nie jest stanem zagrażającym życiu.

Przewlekły ból pleców może czasowo ograniczać pełną aktywność fizyczną i zawodową, jednakże bardzo rzadko prowadzi do niepełnosprawności (Foster i in., 2018).

2. Starzenie się nie jest czynnikiem wpływającym na pojawienie się bólu pleców.

Istnieje silne przekonanie, iż starzenie się organizmu przyczynia się do pojawienia się dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa lub nasilenia objawów bólowych, jeśli występowały one wcześniej. Częściowo do powstania tego przekonania mogła się przyczynić niewłaściwa interpretacja badań czynników ryzyka LBP, w których przedstawiono, że wraz z wiekiem wzrasta prawdopodobieństwo występowania epizodów bólowych w dolnej części pleców (Dionne i in., 2016). Wnioski wysunięte zostały na podstawie badań związków korelacyjnych, a współwystępowanie, nie zawsze oznacza występowanie związku przyczynowo-skutkowego między badanymi czynnikami. Wyniki badań nie wskazują, aby te przekonania były prawdziwe, natomiast pokazują, że leczenie oparte o właściwie postawioną diagnozę i zastosowanie terapii o potwierdzonej naukowo skuteczności są w stanie złagodzić lub wyeliminować dolegliwości bólowe, niezależnie od wieku pacjenta (Wong i in., 2017).

3. Przyczyna przewlekłego bólu dolnej części pleców rzadko związana jest z uszkodzeniem tkanek.

W przypadku urazu tkanek miękkich, potrzeba około trzech miesięcy na ich regenerację. Jednak zazwyczaj nie występuje uraz, kiedy ból pleców się pojawia; często to ruch wielokrotnie wykonywany w życiu codziennym w połączeniu ze stresem, zmęczeniem, brakiem aktywności fizycznej prowadzi w perspektywie długoterminowej do wzrostu napięcia tkanek i pojawienia się bólu (Allegri i in., 2016). Jeśli ból trwa dłużej niż 3 miesiące, oznacza to, że przyczyną mogą być inne czynniki, często pochodzenia psychogennego, takie jak stres czy depresja (Ikemoto, 2018).

4. Badania obrazowe, takie jak rentgen, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, bardzo rzadko wskazują na przyczynę bólu pleców.

Większość poważnie brzmiących diagnoz medycznych, takich jak: dyskopatia, degeneracja krążka międzykręgowego, zwyrodnienia stawów międzykręgowych i inne zmiany patologiczne są widoczne w badaniu obrazowym, jednak stanowią one mniej niż 30% diagnozowanych przypadków. Około 70% przypadków pojawienia się bólu w dolnej części pleców jest efektem nadmiernego napięcia mięśni okolicy lędźwiowo-krzyżowej (Jarvik, Deyo, 2002; Hoy i in., 2010; Balagué i in., 2012; Casazza, 2012; Downie i in., 2013).  Posiadając odpowiedni warsztat diagnostyczny lekarz wykorzystując niektóre metody obrazowanie, np. ultrasonografię jest zdolny do oceny nadmiernego napięcia mięśni, ale w przypadku diagnostyki obrazowej specjaliści nastawieni są na poszukiwanie zmian patomorfologicznych w obszarze badanej okolicy ciała, a nie na ocenę funkcji mięśni.

5. Ból występujący podczas ruchu nie oznacza, że terapia jest nieskuteczna.

Kiedy ból pleców przechodzi w stan przewlekły, następuje uwrażliwienie tkanek okolicy lędźwiowo-krzyżowej – zwiększa się ich tkliwość (reakcja bólowa na dotyk, także ruch). Ból pojawiający się podczas ruchu najczęściej jest efektem wrażliwości tkanek, a nie stopnia ich uszkodzenia. Podsumowując ból pojawiający się na początku ćwiczeń rehabilitacyjnych nie jest zjawiskiem niepożądanym. W miarę wzrostu stopnia zaplanowanej aktywności fizycznej ból minie (O’Sullivan i in., 2019).

6. Ból pleców nie jest spowodowany przez nieprawidłową postawę ciała.

Nasza postawa ciała, czyli to, w jaki sposób stoimy, siedzimy, poruszamy się nie powoduje bólu pleców. Istnieje wiele ruchów, które są bezpieczne dla pleców. Brakuje przekonujących danych, że siedzenie z zaokrąglonymi plecami, podnoszenie przedmiotów ze zgiętym kręgosłupem jest mniej bezpieczne niż utrzymywanie „prostych pleców” (Saraceni i in., 2019).  

7. Osłabione mięśnie posturalne nie są przyczyną bólu pleców.

Mięśnie posturalne (powszechnie nazywane głębokimi; biorące udział w utrzymywaniu prawidłowej, pionowej postawy ciała człowieka) często wykazują zwiększone napięcie, aby chronić od uszkodzenia okoliczne tkanki, dlatego to nie osłabione mięśnie, ale zbyt napięte są często przyczyną bólu. Silne mięśnie głębokie są ważne, jednakże ich permanentne napięcie jest niepożądane i prowadzące do dysfunkcji, dlatego ważna jest edukacja i nauczanie pacjenta umiejętności rozluźniania mięśni posturalnych podczas niektórych czynności dnia codziennego (O’Sullivan i in., 2018).

8. Plecy się nie „zużywają”.

Czynności dnia codziennego, które wymagają zginania i prostowania kręgosłupa, jak na przykład podnoszenie przedmiotów z podłoża pozytywnie wpływają na stawy kręgosłupa i okoliczne tkanki (O’Connell i in., 2016; Saraceni i in., 2019).  

9. Nawrót bólu może się przytrafić.

Nawroty dolegliwości bólowych są często niepokojące dla pacjentów, jednakże bardzo rzadko związane są z uszkodzeniem tkanek. Często przyczyną mogą być takie czynniki jak niewystarczająca ilość snu, dużo stresu, zły nastrój, a przez to zwiększone napięcie tkanek przykręgosłupowych (Ikemoto, 2018). Umiejętność kontroli tych czynników i świadomość, że nie jest to poważna kontuzja może pomóc w złagodzeniu dolegliwości i zachęcić do prowadzenia higienicznego trybu życia, tj. odpowiednia ilość snu, aktywności fizycznej oraz unikanie sytuacji stresowych (O’Sullivan i in., 2018).

10. Zastrzyki, silne leki i zabiegi operacyjne nie są środkami leczniczymi.

Iniekcje do kręgosłupa, operacje kręgosłupa albo silne leki opioidowe nie są efektywnym środkiem w walce z przewlekłym bólem pleców. Często niosą ze sobą ryzyko powikłań, a także nawrót dolegliwości bólowych (Abdel i in., 2016).

Błędna interpretacja doniesień naukowych przez praktyków czy dzielenie się swoimi opiniami opartymi wyłącznie o własne przekonania prowadzi do tego, że wokół wielu problemów medycznych powstają liczne nieścisłości, przekłamania i mity.

Naukowcy i fizjoterapeuci Instytutu Sportu i Nauki pragną upowszechniać aktualne doniesienia naukowe osadzone w odpowiednim kontekście klinicznym oraz upowszechniać ugruntowaną wiedzę na temat bólu dolnej części pleców i innych zagadnień, a także nieść pomoc pacjentowi w jego dolegliwości wykorzystując terapie o potwierdzonej skuteczności, której wybór poprzedza rzetelna diagnoza.

Wierzymy, iż konsekwentne zwiększanie świadomości pacjentów i edukacja zdrowotna są w stanie zmniejszyć cierpienie oraz ograniczenia związane z niemożnością pełnego uczestnictwa w życiu codziennym, zawodowym i towarzyskim spowodowanym przez ból pleców.

Opracowano na podstawie:

O’Sullivan PB, Caneiro JP, O’Sullivan K, Lin I, Bunzli S, Wernli K, O’Keeffe M. Back to basics: 10 facts every person should know about back pain. BJSM 2019.

http://dx.doi.org/10.1136/bjsports-2019-101611

Piśmiennictwo:

1. Abdel Shaheed C, Maher CG, Williams KA, et al. Efficacy, tolerability, and dosedependent effects of opioid analgesics for low back pain: a systematic review and meta-analysis. JAMA Intern Med. 176, 958, 2016.
2. Allegri M, Montella S, Salici F, Valente A, Marchesini M, Compagnone C, … Fanelli, G. Mechanisms of low back pain: a guide for diagnosis and therapy. F1000Research, 5, 1530, 2016.
3. Balagué F, Mannion AF, Pellisé F, Cedraschi C. Non-specific low back pain. Lancet. 379 (9814), 482-491, 2012.
4. Casazza BA. Diagnosis and treatment of acute low back pain. Am Fam Physician. 85(4), 343-350, 2012.
5. Dionne CE, Dunn KM, & Croft PR. Does back pain prevalence really decrease with increasing age? A systematic review. Age and Ageing, 35 (3), 229-234, 2006.
6. Downie A, Williams CM, Henschke N, et al. Red flags to screen for malignancy and fracture in patients with low back pain: systematic review BMJ. 2013.
7. Foster NE, Anema JR, Cherkin D, et al. Prevention and treatment of low back pain: evidence, challenges, and promising directions. The Lancet, 391, 2368–83, 2018.
8. Hoy D, Brooks P, Blyth F & Buchbinder R. The Epidemiology of low back pain. Best Practice & Research Clinical Rheumatology, 24(6), 769–781, 2010.
9. Ikemoto T, Miki K, Matsubara T, Wakao N. Psychological Treatment Strategy for Chronic Low Back Pain. Spine Surgery and Related Research. 2018.
10. Jarvik JG, Deyo RA. Diagnostic evaluation of low back pain with emphasis on imaging. Ann Intern Med. 137(7), 586-597, 2002.
11. Main CJ, Foster N, Buchbinder R. How important are back pain beliefs and expectations for satisfactory recovery from back pain? Best Pract Res Clin Rheumatol 24, 205–17, 2010.
12. O’Connell NE, Cook CE, Wand BM, Ward SP. Clinical guidelines for low back pain: A critical review of consensus and inconsistencies across three major guidelines. Best Practice & Research Clinical Rheumatology, 30(6), 968–980, 2016.
13. O’Sullivan PB, Caneiro JP, O’Keeffe M, Smith A, Dankaerts W, Fersum K, O’Sullivan K. Cognitive Functional Therapy: An Integrated Behavioral Approach for the Targeted Management of Disabling Low Back Pain. Physical Therapy, 98(5), 408–423, 2018.
14. Saraceni N, Kent P, Ng, L, Campbell A, Straker L & O’Sullivan P. To Flex or Not to Flex? Is There a Relationship Between Lumbar Spine Flexion During Lifting and Low Back Pain? A Systematic Review With Meta-Analysis. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy,
15. Wong AY, Karppinen J, Samartzis D. Low back pain in older adults: risk factors, management options and future directions. Scoliosis and Spinal Disorders, 12(1), 2017.