POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI – FUNKCJA I ŹRÓDŁA
Jeśli interesują Cię sukcesy, konkretne rezultaty, skuteczna realizacja celów czy marzeń, to zagadnienie poczucia własnej skuteczności jest dla Ciebie.
CZYM JEST POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI?
Teorię poczucia skuteczności stworzył Albert Bandura i jest ona częścią całościowej koncepcji wyznaczania celów.
Definiuje on poczucie skuteczności jako:
-
przekonanie o własnej zdolności do zorganizowania i zrealizowania działań niezbędnych do kierowania przyszłymi sytuacjami
-
przekonanie, że potrafi się podjąć skuteczne działania niezbędne do wywołania pożądanego skutku, także wtedy gdy pojawiają się przeszkody, pokusy.
Innymi słowy jest to głębokie przeświadczenie o własnej zdolności do odniesienia sukcesu w konkretnej sytuacji. Ocena, że jest się w stanie zmobilizować oraz wykorzystać zasoby, w tym umiejętności niezbędne aby poradzić sobie z danym zadaniem, wyzwaniem czy problemem.
Jeśli ludzie uważają, że mają umiejętności, dzięki którym sprostają sytuacji, to czują siłę i pewność.
Kluczowe dla poczucia własnej skuteczności jest poczucie sprawstwa i odnoszenie się do konkretnych działań, zadań.
CO DAJE POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI?
Umożliwia skuteczne działanie i realizację celów:
-
ludzie podejmują te działania i cele, co do których są przekonani, że mogą je zrealizować
-
ma wpływ na podjęcie decyzji o rozpoczęciu działania, na poziom zaangażowania i wytrwanie
-
wiąże się z używaniem własnych zasobów, w tym umiejętności; w konsekwencji z doskonaleniem się
-
jest wyjściową bazą (tzw. podstawowe przekonanie) dla kształtowania wszystkich pozostałych przekonań, obejmujących funkcjonowanie człowieka.
Ma pozytywny wpływ na zdrowie somatyczne:
-
ogranicza niekorzystne reakcje fizjologiczne na stres i zwiększa wydzielanie neurotransmiterów istotnych dla radzenia sobie ze stresem (m. in. endorfiny)
-
sprzyja wprowadzaniu prozdrowotnych zmian, tak w kontekście profilaktyki, jak i leczenia.
Jest specyficznym czynnikiem leczącym w psychoterapii i innych oddziaływaniach psychologicznych.
Pomaga:
-
pokonać wyzwania i przeszkody
-
rozwiązywać problemy
-
radzić sobie z niepowodzeniami i rozczarowaniami, korzystać z nich w sposób rozwojowy
-
zdobywać doświadczenia, które zwrotnie wzmacniają samoskuteczność.
SKĄD WZIĄĆ POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI?
Albert Bandura zdefiniował cztery źródła poczucia własnej skuteczności. Prezentowane ujęcie oparte jest na Modelu Społecznego Uczenia się jego autorstwa.
ŹRÓDŁO 1
To przeszłe własne doświadczenia związane ze skutecznym działaniem (osiągnięcia związane z podjęciem działania, wykonaniem zadania/zadań i finalnie, pomyślną realizacją celu). Chodzi tu jednak nie o wszelkie doświadczenia, a te niedawne i powiązane z konkretnym działaniem.
Innymi słowy to doświadczenia wynikające z panowania nad sytuacją oraz związane z tzw. wewnętrzną atrybucją sukcesu czyli z przekonaniem, że to sobie samemu zawdzięczamy powodzenie.
Na przykład, żródłem poczucia własnej skuteczności w zakresie zmiany stylu życia na zdrowszy, są niedawne doświadczenia związane ze skuteczną zmianą szkodliwych i ryzykownych zachowań na prozdrowotne, zgodne z celem i planem, przy jednoczesnym przypisaniu sobie sprawstwa i autorstwa sukcesu.
Ważne zależności:
-
sukcesy zwiększają poczucie własnej skuteczności, a porażki je zmniejszają; co istotne, zmniejszają tym bardziej, im wcześniej się pojawią w procesie osiągania zmian;
-
sukcesy odniesione przy mniejszym wysiłku zwiększają bardziej samoskuteczność, niż te poczynione ze znacznym wysiłkiem.
ŹRÓDŁO 2
To tzw. doświadczenia zastępcze – doświadczenia i sukcesy pozyskane przez kogoś innego (obserwacja modela podobnego do danej jednostki; taki wpływa najsilniej).
W tym przypadku obserwujący podmiot, na bazie procesów porównań społecznych, stwierdza, że i on sam może skutecznie zrealizować swój cel.
Na przykład, człowiek z częściowym zerwaniem więzadła krzyżowego przedniego, obserwując osobę podobną do siebie, która skutecznie przywróciła swą sprawność ruchową (a nawet zwiększyła formę ponad stan sprzed urazu) buduje przekonanie, że i on może z powodzeniem wyjść z kontuzji. Wzoruje się na tym modelu czyli podejmuje te same działania, w podobny sposób i korzysta ze wsparcia tych samych specjalistów (osteopaty, rehabilitanta, trenera przygotowania motorycznego itp.).
ŹRÓDŁO 3
To perswazja osoby będącej autorytetem dla danej jednostki lub inną ważną osobą, skoncentrowana na tym, że dana osoba jest w stanie podjąć i zrealizować określone działanie.
Na przykład, dietetyk przekonuje pacjenta, że:
-
może on zrezygnować z jedzenia wyrobów z cukrem dodanym i wprowadzić zdrowe produkty o słodkim smaku
-
jest w stanie sobie poradzić z tym wyzwaniem i skutecznie realizować indywidualne zalecenia żywieniowe
-
ma zasoby własne, na których może się oprzeć własnych, załóżmy: samoświadomość, wiedzę o żywieniu, umiejętność planowania i dyscyplinowania się itd.
ŹRÓDŁO 4
To pozytywne przeżycia związane z realizacją określonych celów – pobudzenie emocjonalne i pozytywne emocje takie jak: radość, satysfakcja czy szczęście.
Przeżycia te wzmacniają przekonania o kontroli sytuacji i swojego zachowania oraz o możliwości skutecznego działania w danym zakresie.
RYZYKA ZWIĄZANE Z POCZUCIEM WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI
-
zniechęcający wpływ na wkładanie wysiłku i w konsekwencji pogorszenie wyników;
-
ograniczenie zdolności do realistycznej analizy i dalej, funkcjonalnego planowania działania.
Literatura:
Bandura A (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review 84
Bandura A (1997). Social Learning Theory. New York: General Learning Press.
Franken E, R (2005). Psychologia motywacji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Łuczyńska A (2004). Zmiana zachowań zdrowotnych. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Łuczyńska A (2007). Nadwaga i otyłość interwencje psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
Strycharczyk D, Clough P (2017). Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Trzebińska E. (2008) Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne